摘要：دندانپزشکان نقش مهمی در ارتقای خدمات درمانی و ارائه راه‌کارهای مناسب در زمينه اين خدمات ايفا می‌کنند، و در اين ميان نقش متخصصين دندانپزشکی از اهميت خاصی برخوردار است. طبق تحقيقات انجام شده متخصصان دندانپزشکی در ارائه خدمات ويژه به بيماران، بالا بردن کيفيت مراقبت از دندان، نوآوری در علم دندانپزشکی، گسترش تحقيقات و پژوهش‌های بالينی نقش کليدی دارند. پيشرفت‌های علمی و فنی در سه دهه اخير به طور گسترده‌ای هر يک از رشته‌های تخصصی دندانپزشکی را تحت تأثير قرار داده است(1). رشته‌های تخصصی دندانپزشکی به مرور زمان شکل گرفته است و جايگاه خود را در اين رشته پيدا کرده است و در همين راستا دانشجويان هر کدام با انگيزه‌های خاص خود به يکی از اين رشته‌ها گرايش پيدا می‌کنند. همانند انتخاب شغل، انتخاب رشته تحصيلی نيز تحت تأثير انگيزه‌های فردی و عواملی مانند جنس، خانواده و والدين، دوستان، معلمان، وضعيت اقتصادی- اجتماعی، ميزان تحصيلات والدين، و کشور و محل زندگی است. به عنوان مثال انتخاب شغل در کشورهای توسعه يافته بيشتر تحت تأثير خويشاوندان و دوستان است در حالی که در کشورهای در حال توسعه، والدين و معلم‌ها در اين زمينه نقش اساسی‌تری دارند(2). مطالعه‌ای در آمريکا نشان داد که دستياران تخصصی ارتودنسی، رضايت شغلی، شيوه زندگی و ساختار شغلی مناسب را مهم‌ترين عامل در انتخاب اين رشته تخصصی ذکر می‌کنند(3). در حالی که تاکنون مطالعات محدودی در زمينه تمايل دانشجويان دندانپزشکی به رشته‌های تخصصی در ايران و دنيا وجود دارد. در حال حاضر 25 دانشکده دندانپزشکی در ايران وجود دارد که تنها در 14 دانشکده در 11 رشته، دانشجوی تخصصی پذيرفته می‌شود و تخمين زده می‌شود که در حال حاضر بيش از 1000 متخصص در کشور مشغول به کار هستند(4). با توجه به اين که امروزه رشته دندانپزشکی از گستردگی خاصی برخوردار است و اين گستردگی دليلی بر نياز به تخصصی شدن شاخه‌های مختلف دندانپزشکی است، بالطبع ضرورت گام برداشتن به سمت بررسی تمايل دانشجويان به رشته‌های تخصصی دندانپزشکی را توجيه می‌کند. بر همين اساس مطالعه حاضر به منظور بررسی عوامل مؤثر بر تمايل دانشجويان رشته دندانپزشکی به ادامه تحصيل در رشته‌های مختلف تخصصی در دانشجويان دانشکده‌های دندانپزشکی کرمان، رفسنجان و زاهدان در سال 1390-1389 انجام شد. روش: در يک مطالعه توصيفی مقطعی دانشجويان سال چهارم، پنجم و ششم دانشکده‌های دندانپزشکی کرمان، رفسنجان، و زاهدان در سال تحصيلی 90-89 به تعداد 302 نفر با روش نمونه‌گيری ساده جهت شرکت در مطالعه انتخاب شدند. ابزار جمع‌آوری اطلاعات پرسشنامه‌ای محقق‌ساخته و پايا و روا شامل قسمت‌های اطلاعات فردی و دموگرافيک، گويه‌های مربوط به علل علاقه‌مندی (8 سؤال) گويه‌های مربوط به عدم تمايل به ادامه تحصيل (9 سؤال) و گويه‌های مربوط به دلايل انتخاب رشته تخصصی خاص(5 گويه) طراحی گرديد. مقياس پرسشنامه به صورت سه درجه‌ای، مهم، نسبتاً مهم و بی‌اهميت در مورد انگيزه‌های ورود به رشته تخصصی طراحی شدند. برای پاسخ مهم نمره 2، نسبتا مهم نمره 1 و بی‌اهميت نمره صفر در نظر گرفته می‌شد. پايايی پرسشنامه با استفاده از ضريب آلفای کرونباخ (85/0=α) تعيين گرديد. پرسشنامه مذکور در اختيار کليه دانشجويان سال چهارم تا ششم دندانپزشکی بر اساس ليست موجود در آموزش قرار گرفت. از دانشجويانی که تمايل به همکاری داشتند درخواست گرديد تا نظر خود را در مورد هر کدام از سؤالات پرسشنامه به صورت مهم، نسبتاً مهم و بی‌اهميت بيان نمايند. به افراد اطمينان داده شد که کليه اطلاعات به صورت محرمانه باقی مانده و صرفاً آمار کلی آن گزارش می‌شود. بعد از جمع‌آوری اطلاعات، داده‌ها کد گذاری شده و با استفاده از آزمون‌های مجذور کای برنامه آماری SPSS-17.5 مورد تجزيه و تحليل قرار گرفتند. نتايج: از ميان پرسشنامه‌های توزيع شده پرسشنامه‌های 281 نفر (1/90 درصد) مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت. از اين تعداد 111 نفر (5/39 درصد) از دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی کرمان، 89 نفر(7/31 درصد) دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان و 81 نفر (8/28 درصد) دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی زاهدان بودند. تعداد 112 نفر (3/40 درصد) مذکر و 166 نفر (7/59 درصد) مؤنث بودند و3 نفر جنسيت خود را مشخص نکرده بودند. 206 نفر (3/73 درصد) از افراد مايل به ادامه تحصيل بودند و زنان بيش از مردان تمايل به ادامه تحصيل داشتند. در رابطه با دلايل تمايل به ادامه تحصيل مهم‌ترين دلايل، تمايل به استخدام در دانشگاه، توصيه خانواده و دسترسی به ارتباط بهتر با مردم گزارش گرديد. ضمناً دلايلی همچون کسب موقعيت اقتصادی بهتر، دسترسی به کار بهتر و بيشتر، کسب موقعيت اجتماعی بهتر و دسترسی به معلومات بيشتر از بی‌اهميت‌ترين دلايل دانشجويان در اين زمينه بودند. بيشترين دلايل عدم تمايل در اين زمينه به ترتيب توصيه خانواده مبنی بر عدم موافقت آنها با ادامه تحصيل، مسافرت به خارج از کشور، مشکلات مالی و عدم وجود رشته مورد علاقه بودند. اين مطالعه نشان داد که رشته‌های ارتودنسی، ترميمی، دندانپزشکی اطفال و نوجوانان، اندودانتيکس بيشترين ميزان تقاضا را داشته و اين در حالی است که هيچکدام از دانشجويان تمايل به ادامه تحصيل در رشته بيماری‌های دهان، و دندانپزشکی اجتماعی را نداشتند. همچنين مهم‌ترين دلايل دانشجويان برای انتخاب اين رشته‌ها تمايل خانواده، دوره تحصيل کوتاه‌تر و خدمت بيشتر به مردم ذکر گرديد. مواردی که اهميت کمتری در انتخاب اين رشته‌ها داشتند شامل علاقه صرف به علم آن رشته، موقعيت و منزلت اجتماعی و جنبه اقتصادی بودند. بحث: تمايل زياد دانشجويان به ادامه تحصيل هم‌راستا با نتايج مطالعه اندرسون و بيل (Bea , Anderson) است که در آن 8/62 درصد دانشجويان تمايل به ادامه تحصيل داشتند(5). تحقيقات انجام شده توسط آيرلند (Ireland) و همکاران، الدليگان (Al-Dlaigan) و همکاران، و هيول و داربی (Hull, Darby) نشان‌دهنده افزايش تقاضا برای ادامه تحصيل در رشته‌های تخصصی دندانپزشکی است(6تا8). در اين مطالعه مهم‌ترين دلايل تمايل به ادامه تحصيل، تمايل به استخدام در دانشگاه، توصيه خانواده و دسترسی به ارتباط بهتر با مردم گزارش گرديد که با ساير مطالعات مشابه همخوانی دارد(9تا11)، اگرچه با مطالعه محمود هاشمی که مهم‌ترين دلايل تمايل به ادامه تحصيل شامل افزايش معلومات، رسيدن به رتبه‌های علمی بالاتر، رسيدن به موقعيت اجتماعی بهتر بودند تفاوت دارد(12). تمايل دانشجويان به استخدام در دانشگاه مشابه با نتايج مطالعه خامی و همکاران، و وحيد دستجردی و همکاران است(9و13)؛ در صورتی که نتايج مطالعاتی در دانشجويان تخصصی ارتودنسی کانادا و امريکا نشان داد که دستياران تخصصی به دلايل مالی تمايلی به کار در دانشگاه به عنوان عضو هيأت‌علمی ندارند(1و3). مطالعه فروسچل و اسکينفورد (Skinford و Froeschle) بر روی 451 نفر از اعضای هيأت‌علمی دانشکده‌های دندانپزشکی آمريکا نشان داد که اعضای هيأت‌علمی از حقوق کم و ساعت کاری تمام وقت ناراضی هستند و اين مسأله سبب کاهش علاقه به کار آکادميک و نگرانی در اکثر جوامع شده است(14). در مطالعه حاضر دلايلی همچون کسب موقعيت اقتصادی بهتر، دسترسی به کار بهتر و بيشتر، کسب موقعيت اجتماعی بهتر از بی‌اهميت‌ترين دلايل دانشجويان در اين زمينه بودند. محمودهاشمی نشان داد که مهم‌ترين دلايل عدم علاقمندی دانشجويان شامل خسته شدن از تحصيل، مشکلات ناشی از موفقيت در امتحان تخصصی و شروع کار بلافاصله پس از فراغت از تحصيل است(12). در مطالعه انجام شده توسط زديک (Zadik) و همکاران، جنبه‌هايی هم چون کمک به مردم از اهميت کمتری برخوردار بودند(15) که مشابه با مطالعه آلن (Allen) است(16). رشته‌های ارتودنسی، جراحی، ترميمی، دندانپزشکی اطفال بيشترين ميزان تقاضا را داشته و هيچ کدام از دانشجويان تمايل به ادامه تحصيل در رشته بيماری‌های دهان و دندانپزشکی اجتماعی نداشتند. مهم‌ترين دلايل دانشجويان برای انتخاب اين رشته‌ها تمايل خانواده، دوره تحصيل کوتاه‌تر و خدمت بيشتر به مردم ذکر گرديد، که با ساير مطالعات همخوانی دارد(8و9و12). نتيجه‌گيری: با توجه به نتايج مطالعه کنونی و به طور کلی می‌توان اذعان نمود که اکثريت قابل توجه فارغ‌التحصيلان دندانپزشکی دانشکده‌های مورد بررسی، تمايل به ادامه تحصيل دارند. با توجه به اين که نتايج اين تحقيق تنها محدود به سه دانشکده دندانپزشکی است پيشنهاد می‌شود برای آگاهی از انگيزه‌های دانشجويان ساير دانشکده‌ها در اين زمينه و هدايت آنها به سوی انتخاب رشته متناسب با انگيزه‌ها و علايق‌شان، تحقيقات مشابهی نيز در دانشکده‌های دندانپزشکی ساير دانشگاه‌ها انجام شود. قدردانی: اين پژوهش با حمايت مالی و معنوی معاونت تحقيقات و فن‌آوری دانشگاه علوم پزشکی کرمان انجام پذيرفته است و با شماره پايان نامه 699 در کتابخانه دانشکده دندانپزشکی کرمان به ثبت رسيده است. بدين وسيله مراتب قدردانی از اين معاونت اعلام می‌گردد.
