هدف اين پژوهش ارزيابی ميزان تاثير به کارگيری رابطين بهداشت (داوطلبين زن) در تغيير آگاهی و عملکرد بهداشتی خانوارهای تحت پوشش مراکز بهداشتی - درمانی شهری، شهرهای تهران (منطقه جنوب) سنندج و شهر کرد بوده است. برای انجام اين پژوهش نيمهآزمايشی نخست در هر يک از شهر های مورد بررسی يک مرکز بهداشتی درمانی شهری که برنامه رابطين در انحا اجرا می شد به عنوان "مرکز آزمايشی" و يک مرکز بهداشتی درمانی شهری که برنامه رابطها در آنجا اجرا نميشد اما جمعيت زير پوشش آن از نظر اقتصادی و اجتماعی مشابه جمعيت زير پوشش مرکز مورد بررسی بوده به عنوان "گروه گواه" در نظر گرفته شدند. آزمودنيهای دو گروه را 400 زن 15 تا 49 ساله شوهردار و کودکان 1 تا 4 ساله و نوزادان 12 تا 18 ماهه آنها تشکيل ميداد. روش گردآوری اطلاعات به صورت مصاحبه حضوری با پاسخگويان و با استفاده از پرسشنامه بود. در "مراکز آزمايشی" پيش از اجرای برنامه رابطين بهداشت، شاخصهای مورد نظر پژوهش در زمينه آگاهی و عملکرد بهداشتی زنان جامعه که در اهداف پژوهش مشخص شده بود اندازهگيری شد. پس از اجرای برنامه از مراکز آزمايشی و گواه نمونهگيری شد و بين نتايج مرکز آزمايشی پيش و پس از اجرای برنامه رابطين و بين مراکز آزمايش و گواه مقايسه انجام گرفت. يافتههای پژوهش نشان داد که در اثر اجرای برنامه ميزان آگاهی گروه آزمايش و نسبت به گروه گواه در منطقه جنوب تهران افزايش چشمگيری داشته است. بطوريکه از 10 مورد شاخص تعيين شده برای آگاهی، 9 مورد آن افزايش معنيدار نشان داد. در شهرهای سنندج و شهرکرد تغييرات ديده شده بيشتر نسبت به پيش از اجرای برنامه رابطين بهداشت بود ولی نسبت به گروه گواه تغييرات معنيدار نداشت. يافتههای پژوهش نشان داد که در زمينه عملکرد مادران دارای کودک 1 تا 4 ساله، در هر سه شهر مورد بررسی فعاليت رابطين بهداشت باعث گرديد که مادران بيشتر از مراکز نزديک برای انجام مراقبت کودک خود بهره گيرند. ولی در زمينه مراقبت مرتب کودکان خود تنها در منطقه جنوب تهران در اثر فعاليت رابطين بهداشت نسبت به گروه گواه تغييرات مثبتی ديده شد، در شهر سنندج و شهرکرد اين تغييرات در گروه آزمايش و گروه گواه معنيدار نبود.

The purpose of the present study was to evaluate the effectiveness of volunteer women in changing the health knowledge and practice of families that were under the coverage of urban health centres in Tehran (south area), Sanandaj and Shahr-e-Kord. This study was a quasi-experimental research. In each area one centre with volunteers programme was selected as experimental and a centre without such programme was selected as control centre. The experimental and control centres were matched in terms of social and economical levels of population they served. Subjects were 400 married women (aged 15 to 49), their children (aged 1 to 4) and infants (aged 12 to 18 months). Data were collected through interview and questionnaire. In the experimental centres before providing this service the subject's knowledge of health issues and their health practice were measured. After the completion of the programme, samples were selected from both experimental and control centres. Pre-test and post-test measures in the two groups were compared. The results showed that this programme ted to a significant increase in the knowledge and practice of the experimental groups in the south area of Tehran. These changes were also seen in Sanandaj and Shahr-e-Kord but were not statistically significant. In terms of the functioning of the mothers with children aged 14 years old only those in the south area in Tehran showed significant improvement. No significant changes in the functioning of the mothers in Sanandaj and Shahr-e-Kord were noted. Although some improvement in terms of child care is demonstrated by mothers in south Tehran but findings of other regions do not indicate any noticeable change.