زمينه و هدف: امروزه استفاده از دستگاه تی بی ام در عمليات حفاری مکانيزه، بويژه حفاری تونل های عظيم و با سرعت عملياتی بالا، رايج شده است. در سالهای اخير در پروژه های تونل سازی خصوصا در عمليات حفاری با ماشين های تی بی ام حوادث زيادی بوقوع پيوسته است. کنترل مخاطرات می بايست از طريق فرايند مديريت ريسک صورت پذيرد. اين مطالعه با هدف بررسی ريسک عمليات حفاری مکانيزه بااستفاده از دستگاه تی بی ام، در يکی از پروژه های تونل سازی مکانيزه کشور انجام پذيرفت.

روش بررسی: در اين مطالعه موردی توصيفی، بمنظور تجزيه و تحليل ريسک، از تکنيک رديابی انرژی و آناليز مانع استفاده شد. در فرايند جمع آوری اطلاعات از روش های مشاهده، تجربه و قضاوت کارکنان، چک ليست، آئين نامه ها و استانداردهای مرتبط و همچنين سوابق حوادث و شبه حوادث ثبت شده در واحد ايمنی استفاده گرديد؛ شناسايی منابع انرژی، اهداف، احتمال و پيامدهای مخاطرات در کارگروه های متعدد و باحضور کارشناسان باتجربه انجام شد. ريسک های شناسايی شده الويت بندی شده و اقدامات کنترلی توصيه شد.

يافته ها: در اين مطالعه 51 منبع انرژی خطرناک در گروههای شش گانه ی انرژی شناسايی شد. 4/29% از اين منابع انرژی شناسايی شده مربوط به انرژی های فيزيکی،6/19% مربوط به انرژی های شيميايی، 41% مربوط به انرژی های مکانيکی، 8% مربوط به انرژی الکتريکی و تنها 2% مربوط به عوامل طبيعی بود. قسمت کرين با 5/19% و هريک از قسمتهای کارترهد و شيلد با اختصاص 10% از مجموع منابع انرژی خطرناک بترتيب خطرناک ترين و کم خطرترين نقاط در فرايند حفاری تونل با دستگاه تی بی ام بودند.

نتيجه گيری: براساس نتايج مطالعه، عمليات دستگاه تی بی ام دربردارنده ی منابع خطر متنوع و متعددی است. می توان از روش رديابی انرژی و آناليز مانع به عنوان يک روش موثر در تجزيه و تحليل ريسک عمليات دستگاه تی بی ام استفاده نمود.

  Background and aims:  In automated excavation operations especially excavating big tunnels with high operation speed the application of Tunnel Boring Machine (TBM) has been prevalent. Tunneling construction projects especially TBM excavating operations have experienced some accidents in recent years. Hazard control must be done through the process of risk management. This study was done w ith goal of risk analysis of automated excavation operations in one of the water transfer tunnel projects.

  Methods:  In this study for risk analysis, energy trace and barrier analysis technique was used. In data gathering process were used observation method, worker experience and judgments, checklist, standards & regulations and incident records. Recognition of energy sources, targets, probability and severity of hazards were done by competence experts in various team works. The identified risks were prioritized and control measures were recommended .

  Results:  In this study 51 hazardous energy sources in 6 energy categories were recognized. These identified energy sources included physical energy 29.4%, chemical energy 19.6%, mechanical energy 41%, electrical energy 8% and natural energy 2%. The crane section by 19.5%, shield by 10% and cutter head by 10% were the most and the least dangerous part of tunnel boring machine in excavation process.

  Conclusion:  Based on the findings of the study, TBM operations include various energy sources. Energy trace and barrier analysis technique can be used effectively in risk analysis of TBM operations.