摘要：19uncu asırdaki a’zamî terakkî nîkbînlik ve bedbînliklerinin rûhlar-da yapdığı mütezâd te’sîrlere en güzel ma’kes Fransız feylesofların-dan Renouvier (1815-1903) olduğu için bu zâtın terakkî felsefesi karşısında geçirdiği tereddüd ve buhrânları görmeden geçemeyiz. Ma’lûmdur ki büyük Fransız İnkılâbı cumhûriyet ve demokrasi mefkûreleriyle işe başlamakla berâber istediğini ancak bir sıra ak-sü’l-amelli muhtelif idârelerden geçdikden sonra te’mîn edebildi. Renouvier, bu idârelerin hemân kâffesini bir feylesof rûhiyle görüb yaşamış olmak i’tibâriyle şâyân-ı dikkat olduğu gibi 19uncu asrı kat’ etmesi hasebiyle de üzerinde tevakkuf edilecek bir sîmâdır. Tahsîlini Politeknik Mektebi’nde (Ecole Polytechnique) yapan ve bu esnâda Auguste Comte’un mektebdeki muîdliğini gören Renouvier daha on yedi yaşında iken cumhûriyet ve demokrasi mefkûresine bağlanmışdı. Bunun için felsefesi dâimâ derîn bir hürriyet aşkından mülhem olduğu gibi mâddî vaz’iyetinin muhkem olması da fikirle
