期刊名称：Researches in Mystical Literature (Gawhar-i Guya)
印刷版ISSN：2008-3130
电子版ISSN：2476-3292
出版年度：2010
卷号：4
期号：2
页码：1-22
语种：Persian
摘要：مسأله جبر و اختیار یکی از جنجالی‌ترین و غامضترین بحث های کلامی است. این بحث ریشه تاریخی بسیار قدیم دارد و در گفته ها و اندیشه‌های فلاسفه، عرفا، شعرا و دیگران به جلوه‌های گوناگون نمود یافته است. مفهوم جبر یکی از مفاهیم کلیدی و کاربردی اشعار حافظ شیرازی و ابوالعلاء معرّی است. گروهی آن دو را بر مسلک جبر و گروهی دیگر با تفسیر و تأویل ابیاتشان آنها را معتقد به اختیار می‌دانند. این نوشتار سعی در بررسی این موضوع و مقایسه تطبیقی اشعار این دو شاعر نامی، در این زمینه دارد. گرچه در ترازوی دیدگاه هر دو شاعر در زمینه جبر و اختیار، کفه جبر سنگینی می کند؛ ولی هاله‌ای از تردید و آشفتگی بر جهان بینی هر دو سایه می‌گستراند که در بسیاری از موارد در نگرش حافظ، به اندیشه اختیار انگارانه تصریح دارد؛ ولی ابوالعلا تنها به برگزیدن روشی میانه بسنده می‌کند و بندرت سخن از اختیار می‌گوید. بنابراین می بینیم که در نگرش خواجه شیراز نوعی معنویت توأم با رندی است که این امر از جهان بینی معرّی دریافت نمی‌گردد.
其他摘要：The subject of ‘Determinism’ and ‘Free will’ is one of the most debatable and abstruse theological arguments. This argument has very old historical roots and has been appeared in different ways in the sayings and thoughts of philosophers, mystics, poets and others. It can be said that the concept of determinism is one of the key and practical concepts in the poetry of Hafez and Abu Ala Maari. Judging from the form of words, some people assume that these two poets belong to determinism and another group of people assume that they believe in free will by commenting and interpreting theirs verses. This study tries to deal with this matter and do a comparative study of the poetry of these two eminent poets in this ground. Although in the scales of the attitudes of the two poets determinism outweighs free will, a halo of doubt and distraught shadows on the ideologies of these two, so that in Hafez’s attitude it tends towards the specification of free will-oriented thought in many cases, while Maari just suffices to follow a mean manner, and speaks scarcely about determinism. We see, therefore, that in Hafez’s attitude there is a type of spirituality combined with profligacy (rindi) which cannot be elicited from Abu-Al-Ala’s ideology.
关键词：جبر; اختیار; حافظ; معرّی; ادب فارسی و عربی
其他关键词：Determinism; Free Will; Hafez; Maari; Farsi and Arabic Literature
