مجلسگویی ریشهدارترین سنت فرهنگی و گستردهترین شیوه نشر و ترویج باورهای دینی، اخلاقی و آیین زندگی است و مهمترین ابزار تعلیم و تربیت در گذشته بوده است و آثار بسیاری در ادبیات فارسی برآمده از مجالس عرفانی است. این سنت که هم اکنون نیز یکی از کارآمدترین رسانههاست، بر محور مخاطب شکل میگیرد و بسیاری از ویژگیهای ساختاری و محتوایی آن، متاثر از نگاه مداوم به مخاطب است.
این جستار با گزینش دستهای از آثار برجسته در زمینه مجلسگویی (مانند آثار عینالقضات، احمد جام، بهاء ولد، مولوی، سلطان ولد و...) و بر اساس اهمیت عنصر مخاطب در این متون، به واکاوی شیوههای شناخت و برآورد گویندگان این مجالس از مخاطبان پرداختهاست.
با توجه به مخاطب، سخنِ مجلسگویان در گفت و گو با عام و خاص، نوسان داشته است و لحن ایشان نیز در خطابها، شیوههای پرسش و تنبیه و تحذیر تغییر یافته است. توجه سخنوران به ماهیت کلام و بیان ظرایف و دقایق سخن، توصیف ویژگیهای مخاطب حقیقی، سنجش ظرفیت مخاطب و رعایت اقتضای حال وی، حاصل نگاه ویژه مجلسگویان به مخاطب است.
افزون بر این، کاربرد انواع حکایتها و تمثیلها، بهرهگیری از موسیقی واژهها و ایجاز و سادگی سخن رهاورد نگاه به مخاطب است.
"Majles-Gouei" is the most deeply-rooted cultural tradition and the most extensive method for propagating religious and moral beliefs as well as the manner of life, and was the most important educational tool in the past so that many works in Persian literature originate from mystical "Majales". This tradition which is still one of the most efficient media takes form on the basis of addressee and many of its structural and semantic features are under their influence.
Selecting a number of prominent works of this genre (like the works of Eyn al-Qozat, Ahmad Jam, Baha Valad, Molavi, Sultan Valad, etc.) and based on the significance of addressee in these texts, this paper explores how the writers of these texts take cognizance of and evaluate the addressees.
Considering the addressee, the language of these writers fluctuate in dialogue with the lay people and the elite, and their tone also changes in addressing, interrogations and admonition as well as warning. Paying attention to the nature of discourse and stating its delicacies, describing the features of a true addressee, assessing their capacity and respecting their conditions are the results of special look of such writers to addressee.
Moreover, using various kinds of tales and allegories, employing the music of words and the brevity and simplicity of language are other fruits of such a look.