摘要：Enerji tüketiminin artması başta kentler olmak üzere, yerleşim alanlarında hava kirliliğini önemli bir sorun haline getirmiştir. Ülkemizde doğalgaz kullanımının yaygınlaşması ve kaliteli kömüre olan yöneliş, sorunun büyümesini kısmen engellese de ortadan kaldırmış değildir. Beşeri faaliyetlerin bir sonucu olan hava kirliliği üzerinde topografik ve klimatik faktörlerin etkisi oldukça önemlidir. Topografya, havanın kararlılığını dolayısı ile sıcaklık terselmesini ve rüzgâr hızını yönlendiren bir faktör olarak kirliliğe tesir eder. Bu araştırmada, Isparta şehir merkezinde yer alan Hava Kalitesi İzleme İstasyonu’ndan (37˚ 46ʹ 41ʹʹ Kuzey-30˚ 32ʹ 51ʹʹ Doğu) elektronik olarak indirilen Kükürtdioksit (SO2) ve Partikül Madde (PM10) verileri kullanılmıştır. Bu veriler Ulusal ve Avrupa Birliği ülkeleri sınır değer kriterleriyle karşılaştırılmış ve sınırların çok aşıldığı aylara ait (2006-2016 yıllarının Kasım-Aralık-Ocak-Şubat ve Mart Ayları) günlük verileri, SPSS 23 programı kullanılarak analiz edilmiştir. Araştırmada, Yüksek Atmosfer Balonları verilerinden sıcaklık terselmesi değerleri hesaplanmış ve kirleticiler arasındaki ilişki analiz edilmiştir. Analizlerde Çoklu Regresyon ve Pearson Korelasyon testleri kullanılmıştır. Regresyon analizine göre, PM10 yoğunluğu üzerinde sıcaklık terselmesinin tek başına % 38.8’lik; sıcaklık terselmesi ile rüzgâr hızının birlikte % 47.7’lik kontrolü söz konusudur. SO2 yoğunluğu üzerinde ise rüzgâr hızının % 14.4’lük; rüzgâr hızı ile birlikte sıcaklık terselmesinin % 23.9’luk bir hakimiyeti vardır. Pearson Korelasyon testi sonuçları, Isparta ilindeki hava kirliliğinin önemli parametrelerinden olan SO2 ve PM10 yoğunluğu ile sıcaklık terselmesi arasında orta ve pozitif yönlü; rüzgâr hızı ve bulutluluk arasında zayıf ve negatif yönlü bir ilişkiyi ifade etmektedir. Her iki kirleticinin yoğunluğunda son yıllarda bir düşüş eğilimi saptanmıştır. Bunda doğalgaz kullanımının yaygınlaşması, yakıt kalitesinin yükseltilmesi ve ulaşım araçlarının standardındaki yükselmenin etkili olduğu düşünülmektedir.
其他摘要：The increase in energy consumption has made air pollution an important problem in residential areas, especially in cities. The widespread use of natural gas in our country and tendency to use high quality coal have partially prevented the increase of the problem but have not eliminate it. The effect of topographic and climatic factors on air pollution, which is a consequence of human activities, is very important. The topography affects temperature inversion due to the stability of the air and also affects pollution as a factor that directs the wind speed. In this study, sulfur dioxide (SO2) and Particulate Matter (PM10) data electronically downloaded from Air Quality Monitoring Station (37˚ 46' 41'' North-30˚ 32' 51'' East) in Isparta city center were used. These data were compared with the National and European Union upper limit value criteria and the daily data of the months when the limits were exceeded (November-December-January-February-March of 2006-2016) were analyzed using the SPSS 23 program. In the study, temperature inversion values were calculated from the data of High Atmosphere Balloons and the relationship between pollutants was analyzed. Multiple Regression and Pearson Correlation tests were used in the data analyzes. According to the regression analysis, the temperature inversion alone gives 38% control over the PM10 density, the temperature inversion and the wind speed together control 47.7%. On the SO2 density, 14.4% of the wind speed; temperature inversion with wind speed has a 23.9% control. Pearson Correlation test results show that there is a moderate and positive correlation between the SO2 and PM10 concentrations which are important parameters of air pollution and the temperature reversal there is also a weak and negative relationship between wind speed and cloudiness in Isparta province. There has been a downward trend in the concentration of both pollutants in recent years. This is thought to be due to the widespread use of natural gas, the upgrading of fuel quality and the increase in the standard of transport vehicles.
关键词：Sıcaklık Terselmesi; Topografya; Isparta; Hava Kirliliği; SO2; PM10
其他关键词：Temperature inversion; Topography; Isparta; Air Pollution; SO2; PM10
