摘要：Çocukların yazınsal nitelikli metinleri daha iyi anlayabilmeleri, duygu ve düşüncelerini daha etkili ve güzel anlatabilmeleri için Türkçe derslerinde anlama ve anlatma çalışmaları içinde çocuklara dilin önemli olanaklarından olan söz sanatlarının da etkili ve işlevsel biçimde öğretilmesi, öğrencinin yaş ve gelişim özellikleriyle koşut biçimde özellikle bu sanatların metne kattığı anlamları sezdirici çalışmaların yaptırılması gerekmektedir. Bu bağlamda derste en çok kullanılan ve doğası gereği içinde daha çok yazınsal metnin bulunduğu Türkçe ders kitaplarındaki söz sanatlarıyla ilgili sorular ve etkinlikler de nitelikli ve öğretimin amacına uygun hazırlanmalıdır. Bu araştırmanın genel amacı, ortaokul Türkçe ders kitaplarındaki söz sanatlarıyla ilgili soruların ve etkinliklerin sıklığını, sınıf düzeyi yükseldikçe nicelik ve nitelik açısından aşamalı bir gelişme gösterip göstermediğini, amaca uygun ve işlevsel hazırlanıp hazırlanmadığını belirlemek ve bu sanatların kitaplardaki metinlerin anlaşılmasındaki yeterliğini tartışmaktır. Çalışmanın veri kaynağını, 2017-2018 eğitim-öğretim yılında MEB tarafından yayımlanan ortaokul 5.-8. sınıf Türkçe ders kitapları oluşturmaktadır. Veriler doküman incelemesi yöntemiyle toplanmış, içerik çözümlemesi tekniğiyle çözümlenmiştir. Çalışmada çözümleme ünitesi olarak “söz sanatları” konusu alınmıştır. Çözümlemeye ve sayıma, yalnızca kitaplarda yer alan sorular ve etkinlikler alındığından bağlam birimi olarak “soru” ve “etkinlik” seçilmiştir. Çalışmanın güvenirliği % 94 çıkmış; bu değerin alan uzmanlarınca kabul edilen %70’in üzerinde olması nedeniyle kitapların güvenilir bir biçimde çözümlendiği sonucuna ulaşılmıştır. Çalışmanın sonucunda kitaplarda Türkçe Öğretim Programındaki kazanımlarla koşut olarak benzetme, kişileştirme, abartma, mecaz, konuşturma ve karşıtlık sanatlarına yönelik soru ve etkinliklerin olduğu görülmüştür. Ancak metinlerde programda olmayan ve kitaplarda soru ve etkinlikler yoluyla üzerinde bir çalışmanın yapılmamasına karşın farklı sanatların olduğu da görülmüştür. Soru ve etkinliklerin sıklıklarının sınıf düzeyine göre toplamlarına bakıldığında, kitaplarda aşamalı bir gelişmenin olduğu ancak kitaplardaki soru ve etkinlikler her bir söz sanatı açısından ayrı ayrı değerlendirildiğinde, sayısal açıdan aşamalı bir gelişmenin olmadığı görülmüştür. Ayrıca soruların ve etkinliklerin önemli bir bölümünün öğretimin amacına uygun hazırlanmadığı, daha çok verilen metin içinden söz sanatlarını tanıyıp buldurmaya yönelik çalışmaların yapıldığı görülmüştür. Bu sanatların metne ne kattığını duyumsatmaya, metin açısından anlamını ve önemini fark ettirmeye, estetik dili sezdirmeye dönük az sayıda soru ve etkinlik olduğu görülmüştür. Bu çalışmanın sonuçlarına uygun olarak Türkçe ders kitaplarında öğretimin amacına uygun olarak bu nitelikteki soruların daha çok sayıda olması önerilebilir. Ayrıca çocukların iletilerini anlayabilmeleri ve metinlerle etkileşime geçebilmeleri açısından metinlerde geçen ancak programda yer bulmayan ve kitaplarda üzerinde herhangi bir çalışma yapılmayan öteki söz sanatlarının anlaşılmasına dönük çalışmaların da yapılması gerektiği bu çalışma kapsamında getirilen bir diğer öneridir.
其他摘要：In order to better understand the literary texts, to express their feelings and thoughts more effectively and beautifully, to teach and understand the important words of language, which are important opportunities of children in Turkish lessons, and to teach the meaning of the meaning of these arts especially in parallel with the age and development characteristics. studies should be carried out. In this context, the questions and activities related to the arts in Turkish textbooks, which are the most widely used and more textual texts in nature, should also be qualified and prepared for the purpose of teaching. The general purpose of this study is to determine whether the frequency of questions and activities related to the arts in secondary school Turkish textbooks is progressively improved in terms of quantity and quality as the grade level increases, whether they are prepared for purpose and function and to discuss their competence in understanding the texts in books. The data source of the study was published by Ministry of National Education in 2017-2018 academic year. Turkish textbooks form the class. Data were collected by document analysis method and analyzed by content analysis technique. In the study, “speech arts” was taken as the analysis unit. As questions and activities are taken only in the books, the question and the activity as the context unit has been selected. The reliability of the study was 94%; it is concluded that the books are reliably solved due to the fact that this value is over 70% accepted by the field experts. As a result of the study, it has been seen that there are questions and activities related to the art of simile, personification, exaggeration, metaphor, speech and contrast in the books in Turkish Curriculum. However, despite the fact that there is no study on questions and activities in the text which are not included in the program, there are different arts. Looking at the totals of the frequency of the questions and activities according to the grade level, it is seen that there is a gradual development in the books, but when the questions and activities in the books are evaluated separately for each art of speech, there is no gradual development in terms of numerical progress. In addition, it was seen that a significant part of the questions and activities were not prepared for the purpose of teaching, and studies were carried out in order to get to know the words of words from the given text. It is seen that there are few questions and activities aimed at sensing what these arts add to the text, to make sense of their meaning and importance in terms of text, and to make the aesthetic language sense. In accordance with the results of this study, it can be suggested that there are a large number of questions in Turkish textbooks in accordance with the purpose of teaching. In addition, it is another suggestion that this study should be carried out in order to understand the messages of the children and to be able to interact with the texts.
关键词：Türkçe Öğretimi; Türkçe Ders Kitapları; Söz Sanatları; Sorular; Etkinlikler.
