摘要：در اقتصاد خرد متعارف، مدل‌سازی تصمیمگیریهای اقتصادی مبتنی بر بهینهسازی مقید است؛ اما در دنیای واقعی، تصمیمگیریها ترکیبی هستند و بیشتر از اینکه براساس «بهینهسازی» شکل بگیرند، «نهادی» بوده و براساس یک‌سری «عادات»، «قواعد» و «چارچوبهای» از قبل مشخص (نهادینه شده) اخذ میشوند. در این مقاله تلاش میشود تا به شکل تحلیلی و توصیفی و با رویکردی عصبشناختی، تحلیلی اقتصاد خردی از ماهیت «ترکیبی بودن تصمیمگیریها» ارائه شود. براساس یافتههای شناختی و رفتاری، بهینهسازی مداوم حتی در سادهترین شکل آن هزینههای ذهنی بسیار بالایی دارد و این باعث میشود تا عاملان اقتصادی برای صرفهجویی در این هزینههای ذهنی، در کنار بهینهسازیهای گاهبهگاه بیشتر به سمت تصمیمگیریهای نهادی گرایش داشته باشند. کوز و ویلیامسون در حوزه مفهومی هزینهمبادله استدلال میکنند که وجود «هزینههای مبادله» میتواند زمینهساز جایگزینی «سلسله‌مراتب به‌جای مبادله بازاری» باشد، در حوزهای متفاوت یعنی در حوزه مفهومی تصمیمگیری میتوان استدلال نمود که وجود «هزینههای تصمیمگیری» میتواند زمینهساز جایگزینی «تصمیمگیری نهادی به‌جای بهینهسازی مستقیم» باشد. وجود منافع و بازدههای بسیار بالا در مبادلات اجتماعی و اهمیت نهادی عمل کردن برای رسیدن به این منافع، تشدیدکننده این گرایش اقتصادی در یک فرایند تکاملی است. بر این اساس تصمیمگیری نهادی و بهینهسازی مستقیم به‌صورت ترکیبی و در تعامل با یکدیگر تصمیمگیریهای اقتصادی انسانها را راهبری میکنند. همچنین، توجه به این ترکیبی بودن تصمیمگیریها و اهمیت و کارکرد رفتارهای نهادی میتواند مبانی اقتصاد خردی مناسبتری برای نظریهپردازی در اقتصاد اسلامی فراهم کند.
