摘要：تحلیل هم‌استنادی یکی از روش‌هایی است که در مطالعات علم‌سنجی و ترسیم ساختار علمی حوزه‌های گوناگون کاربرد فراوانی دارد. هدف پژوهش حاضر ترسیم ساختار حوزه آموزش از راه دور بر اساس تحلیل هم‌استنادی و روش آن تحلیل محتوایی با استفاده از تحلیل هم‌استنادی است. جامعه پژوهش مدارکی است که در حوزه مطالعات آموزش از راه دور در پایگاه اطلاعاتی وب آو ساینس در بازه زمانی 1985 تا 2016 نمایه شده‌اند و تعداد آن 31607 رکورد است. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از نرم‌افزارهای «یو سی آی نت» و «بایب اکسل» و نیز ماتریس متقارن و روش تحلیل خوشه‌ها استفاده شد. ساختار حوزه آموزش از راه دور بر اساس تحلیل هم‌استنادی از هشت خوشه به شرح زیر تشکیل شده است: «یادگیری ماشینی»، «زیرساخت‌های آموزش الکترونیکی»، «الگوهای یادگیری سیار»، «تکنولوژی آموزشی و هوش مصنوعی»، «متفرقه»، «تئوری‌های یادگیری و مدل‌های فهمیدن»، «آموزش در فضای مجازی» و «روش‌های آموزش از راه دور». با توجه به خوشه‌های شکل گرفته، اصلی‌ترین و رایج‌ترین موضوع در پژوهش‌های این حوزه «یادگیری الکترونیکی» است. نتایج حاصل از تحلیل خوشه‌ها و نمودار راهبردی نشان داد که مفاهیم نوظهور حوزه آموزش از راه دور عبارت از هوش مصنوعی در آموزش، مهندسی آموزشی، محیط یادگیری هوشمند، طراحی آموزشی، مدیریت انگیزشی، بازآموزی، تاکسونومی، هوش محاسباتی، چند رسانه‌ای‌ها، اشتراک اطلاعات و مدل‌های ادراک مفاهیم است. سیاستگذارن پژوهشی باید اولویت‌های پژوهشی این حوزه را به سوی این مفاهیم سوق دهند.
