摘要：Darülfünunda sosyoloji ve metafizik kürsülerini kurarak,ülkemizde sosyoloji öğretimini ilk başlatan Gökalp,sosyoloji ta?rihimizde Durkheim sosyolojisinin temsilcisi olarak kabul edil_x005f?mektedir.Darülfünunda vermiş olduğu ilm-î içtimaî,ilm-1 içti_x005f?ma-î siyasî ve ilm-î içtima-î dinî adını taşıyan dersleri o dönem kitap halinde yayınlanmıştır.Bu eserler Türkiye'de ilk sosyoloji ders kitapları olma özelliğini taşımaktadır.Gökalp ilm-î içtima derslerinde sosyolojinin yeni bir bilim olarak kurulabilmesi için diğer bilimlerdeki determinizm ilkesinin bu sahada da geçerli olması şartı yanı sıra konusunun diğer bilimlerin konularından tamamen farklı olması gerektiğini anlatmakta ve sosyal olayla rı sosyal nitelikte olmayan unsurlarla açıklamaya yönelen Gab¬ riel Tarde'ı eleştirmektedir.Gökalp'a göre determinizm ilkesi sosyoloji âleminde de düne kadar tesadüflere bağlı ve keyfî sanılan değişmelerin aslında sebep-netice düzeni içinde cereyan ettiğini göstermesi bakımından insanları esir değil,aksine hür ve güçlü kılan bir işleyiştir.Sosyal olayların keyfî olarak değiş tirileceğinin sanılmasıyla «ne büyük hatalar yapılmış,ne kadar millî felâketlere sebebiyet verilmiş olduğunu tarih bize gösteri?yor.» C) «Bilakis ilm-î içtimâ içtimâi şe'niyetin kanunlarını keşif ve irae ederek tarihî tekâmülümüzü daha basiretle sevk ve ida re etmemizi temîn edecektir.Çünki biz gerek tabîat-ı maddiye?yi,gerek tabîat-ı maneviyeyi ancak kanunlarına tevfik hareket ederek değiştirebiliriz» ( 2 ).Bu düşünceyle Gökalp,Durkheim sos-yolojisinin metodunu benimsemiş ve sosyal olayları somut nes?neleri tetkik eder gibi inceleyerek sosyal determinizm ağı için de açıklamaya çalışmıştır.Yalnız şu hususu belirtmek gerekir.Gökalp'ın o dönemlerde Avrupa sosyolojisini de büyük etkisi al_x005f?tında bırakan Durkheim sosyolojisinin metodunu izlemiş olma_x0002_sı,kendisini inceleme konularında Durkheim'a bağlanmıştır.Durkheim dünya çapında bir planla Afrika,Asya,Amerika ve Avustralya'nın ilkel kavimlerinin hayatı ve kültürlerini inceler_x005f_x005f?ken;Gökalp,Türk toplumu ve kültürü ile ilgili inceleme konu_x005f_x005f?larını Durkheim sosyolojisinin temel kavramları ve yöntem kuralları çerçevesinde biçimlendirmeye çalışmıştır.Öyle ki,Gökalp'ın yapmış olduğu incelemelerin biçimini Durkheim sosyolojisinin kavramları ve yöntem kuralları,muhtevasını ise yaşadığı dönemd e Türk toplumunun sosyal ve siyasî şartları oluştur?muştur diyebiliriz.
关键词：Darülfünunda sosyoloji ve metafizik kürsülerini kurarak,ülkemizde sosyoloji öğretimini ilk başlatan Gökalp,sosyoloji ta?rihimizde Durkheim sosyolojisinin temsilcisi olarak kabul edil_x005f?mektedir.Darülfünunda vermiş olduğu ilm-î içtimaî,ilm-1 içti_x005f?ma-î siyasî ve ilm-î içtima-î dinî adını taşıyan dersleri o dönem kitap halinde yayınlanmıştır.Bu eserler Türkiye'de ilk sosyoloji ders kitapları olma özelliğini taşımaktadır.Gökalp ilm-î içtima derslerinde sosyolojinin yeni bir bilim olarak kurulabilmesi için diğer bilimlerdeki determinizm ilkesinin bu sahada da geçerli olması şartı yanı sıra konusunun diğer bilimlerin konularından tamamen farklı olması gerektiğini anlatmakta ve sosyal olayla rı sosyal nitelikte olmayan unsurlarla açıklamaya yönelen Gab¬ riel Tarde'ı eleştirmektedir.Gökalp'a göre determinizm ilkesi sosyoloji âleminde de düne kadar tesadüflere bağlı ve keyfî sanılan değişmelerin aslında sebep-netice düzeni içinde cereyan ettiğini göstermesi bakımından insanları esir değil,aksine hür ve güçlü kılan bir işleyiştir.Sosyal olayların keyfî olarak değiş tirileceğinin sanılmasıyla «ne büyük hatalar yapılmış,ne kadar millî felâketlere sebebiyet verilmiş olduğunu tarih bize gösteri?yor.» C) «Bilakis ilm-î içtimâ içtimâi şe'niyetin kanunlarını keşif ve irae ederek tarihî tekâmülümüzü daha basiretle sevk ve ida re etmemizi temîn edecektir.Çünki biz gerek tabîat-ı maddiye?yi,gerek tabîat-ı maneviyeyi ancak kanunlarına tevfik hareket ederek değiştirebiliriz» ( 2 ).Bu düşünceyle Gökalp,Durkheim sos-yolojisinin metodunu benimsemiş ve sosyal olayları somut nes?neleri tetkik eder gibi inceleyerek sosyal determinizm ağı için de açıklamaya çalışmıştır.Yalnız şu hususu belirtmek gerekir.Gökalp'ın o dönemlerde Avrupa sosyolojisini de büyük etkisi al_x005f?tında bırakan Durkheim sosyolojisinin metodunu izlemiş olma_x0002_sı,kendisini inceleme konularında Durkheim'a bağlanmıştır.Durkheim dünya çapında bir planla Afrika,Asya,Amerika ve Avustralya'nın ilkel kavimlerinin hayatı ve kültürlerini inceler_x005f_x005f?ken;Gökalp,Türk toplumu ve kültürü ile ilgili inceleme konu_x005f_x005f?larını Durkheim sosyolojisinin temel kavramları ve yöntem kuralları çerçevesinde biçimlendirmeye çalışmıştır.Öyle ki,Gökalp'ın yapmış olduğu incelemelerin biçimini Durkheim sosyolojisinin kavramları ve yöntem kuralları,muhtevasını ise yaşadığı dönemd e Türk toplumunun sosyal ve siyasî şartları oluştur?muştur diyebiliriz.
