出版社：The Pontifical University of John Paul II in Krakow Press
摘要：Archiwalia dokumentujące życie Polaków na Syberii, znajdujące się w tobolskim oddziale Państwowego Archiwum Województwa Tiumeńskiego, są jak do tej pory, całkowicie nieznane polskim historykom. Niemal zupełnie nie wykorzystywali ich także historycy radzieccy i rosyjscy. Ostatnia, być może jedyna, praca poświęcona polskim zesłańcom oparta na źródłach tobolskich, ukazała się w 1963 roku1. Jej autorzy wykorzystali jednak tylko ułamkową liczbę (dokładnie 118) „spraw", zaś dodany przez nich do uzyskanych danych komentarz - jaskrawa ilustracja minionego półwiecza - jest bardziej ideologiczny niż krytyczny. Tymczasem, tylko jeden zbiór (fond) tobolskiego archiwum, oznaczony numerem 152, na który składają się wyłącznie polonica, obejmuje 2717 „dieł" (pozostałe rozrzucone są po innych fondach). Większość z nich to osobiste teczki zesłańców, a w nich: historie zesłania, charakterystyki, świadectwa wystawiane przez miejscowe władze, okresowe opinie, wszystkie decyzje dotyczące danej osoby2. Nie brak także cenniejszych jeszcze materiałów dokumentujących życie codzienne „ssylnych": starania o zgodę na powrót do kraju3, na wykonywanie zawodu czy rzemiosła4, próby sprowadzenia rodziny z kraju5, czy założenia jej na zesłaniu, rewizje, zakazy, racje żywnościowe, protokoły z badań lekarskich przeprowadzanych w miejscowym więzieniu6, podania w rozmai tych sprawach życiowych.
