期刊名称：Uluslararası Türk Lehçe Araştırmaları Dergisi
电子版ISSN：2587-1293
出版年度：2020
卷号：4
期号：1
页码：141-145
DOI：10.30563/turklad.724731
出版社：Uluslararası Türk Lehçe Araştırmaları Dergisi
摘要：Türkî halkların düşünce, dil ve edebiyat tarihinde Ali Şir Nevaî’nin “Muhakemetü’l-Lugateyn” isimli eserinin Dîvânü Lügâti’t-Türk’ten sonra hususi bir yeri bulunmaktadır. Sovyet Türkmenistanı’nda Ali Şir Nevaî’nin “Muhakemetü’l-Lügateyn” adlı eseri üzerine değişik çalışmalar yapılmıştır. Ancak bu çalışmaların içinde ilk ve belki de en önemlisi çalışma, Abdülhakim Gulmuhammedov’un 1925 yılında Aşkabat’ta “امير آلى شير ناوايى موحاكيمه توللوغاته ين” (Emir Ali Şir Nevaî Muhakemetü’l-Lugateyn) adıyla yayımladığı eserdir. Bu çalışma, Nevaî’nin “Muhakemetü’l-Lügateyn” isimli eserinin usul-ı cedit yönetimiyle basılmış olma vasfını taşıması bakımından da değerlidir. Eseri yayına hazırlayan Gulmuhammedov eserin önüne “Söz Başı” adı altında bir giriş yazmıştır. Bu girişte ilk olarak Nevaî’ye kadar gelen Türkî halkların dilleri konusuna değinmektedir. Girişin “Mir Ali Şir” adını verdiği bölümünde ise onun hayatı, eseri hakkında bilgi vermekte ve eser hakkında çeşitli değerlendirmeler yapmaktadır. Bu değerlendirmeler sonunda da şöyle demektedir: “Mir Ali Nevai’nin vefatından sonra 430 yıl geçmesine rağmen, onun ölümsüz eserleri Orta Asya Türkleri arasında edebiyat külliyatı “Hristomatiya” olarak hâlâ kabul görüp okunmaktadır”. Bu kısıma, Türkmenlerin arasında Türkmence kaleme alınmış divanların her evde bulunduğunu bilgisini eklemeyi de unutmamıştır. Eserin, dönemine ait elyazmalarıyla birlikte sonraki elyazmaları, taşbasmaları ve yayınları, Türk dilinin tarihî sürecini belirleyen önemli yapıtlardandır. Gulmuhammedov’un yayına hazırladığı “Muhakemetü’l-Lügateyn”, diğer Türkî halklarda olduğu gibi Türkmen dili ve düşüncesinde de ayrı bir öneme sahip olmuştur. Gulmuhammedov esere yazdığı girişte kendi fikirlerini beyan etmekle birlikte dönemin düşünce yapısını da irdelemektedir. Nitekim daha sonra kaleme alınan eserlerde, onun girişteki bu değerlendirmelerine çokça eleştiri yapıldığı görülmektedir. Örneğin Kümüşali Böriyev’in 1931 yılında “Türkmen Dili” adıyla yayımladığı makalede, Gulmuhammedov’u Çağatayca hususundaki değerlendirmeleri bağlamında eleştirmiş ve buna da delil olarak Nevaî’nin “Muhakemetü’l-Lügateyn” isimli eserine yazdığı girişi tanık göstermiştir. Bu bağlamda başka tartışmaların olduğu da bilinmektedir. Bildirimizde, Gulmuhammedov tarafından 1925 yılında Aşkabat’ta “اميرآلىشيرناوايىموحاكيمهتوللوغاتهين” “Emir Ali Şir Nevaî “Muhakemetü’l-Lügateyn” adıyla usul-i cedit alfabesiyle yayımlanan eser tanıtılmaya ve değerlendirilmeye çalışılacaktır.
关键词：trenAli Şir Nevaî; Muhakamata’l-Lügateyn; Gulmuhammedov; Sovyet Türkmensitanı; Türk Halkı
