出版社：Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda
摘要：Iako je bio mali obim stanova za siromašne koji su u prvoj polovini 20. veka realizovale različite institucije, oni predstavljaju veoma značajan deo našeg nasleđa, a pogotovu arhitektonskog. Svedoci smo da su preostale zgrade i grupacije sa stanovima u kojima su živeli siromašni stanovnici međuratnog Beograda, bez obzira na to ko je bio njihov investitor, danas uglavnom zapuštene i neodržavane. Jedan broj ovih objekata nestao je u ubrzanom razvoju Beograda posle Drugog svetskog rata. Međutim, izvestan broj zgrada koje su do danas sačuvane, prema važećim urbanističkim planovima, predviđen je za rušenje i na njihovim, danas atraktivnim lokacijama, planirana je nova izgradnja, podizanje komercijalnih sadržaja ili proširivanja ulica, kao što je to slučaj s najvećem brojem objekata iz stambene grupacije na Severnom bulevaru. Međutim, pojedini sačuvani primeri mogli bi da budu stavljeni pod institucionalnu zaštitu kako bise očuvao i ovaj segment graditeljske baštine Beograda. Tu pre svega mislimo na grupaciju opštinskih stanova u Humskoj ulici i stambene zgrade u Sarajevskoj koje je podigla firma 'Ignjat Bajloni i sinovi'. Mi ovde iznosimo predlog da navedeni objekti i celine dobiju status prethodne zaštite, dok bi jedna detaljnija analiza trebalo da utvrdi njihov puni značaj i, shodno tome, svrsta ih u neku od kategorija kulturnih dobara i dâ predlog mera za njihovu zaštitu. Prvi predlog za stavljanje pod institucionalnu zaštitu odnosi se na niz od pet paviljona u Humskoj ulici od broja 2 do broja 10. Paviljoni u Humskoj, koliko je nama poznato na osnovu istraživanja sprovedenih za potrebe ovog rada, jedini su dobro sačuvani kompleks činovničko-radničkih stanova koji do sada nisu razmatrani sa aspekta institucionalne zaštite. U poređenju sa zgradama u bloku između ulica Hercega Stjepana i Senjanina Ive, koje su bile građene u slično vreme i koje su uvrštene kao spomenik kulture, arhitekta Branko Maksimović je uspeo da jednim racionalnim projektantskim postupkom ostvari arhitekturu primerenu i vremenu i potrebama ljudi koji su u tim paviljonima stanovali. Za razliku od mnogih drugih osnova, osnove Maksimovićevih malih stanova u Humskoj pokazuju značajan stepen funkcionalne opravdanosti i maksimalne iskorišćenosti stambenog prostora. Od svih arhitektonski srodnih zgrada jedino je ova kompozicija od pet paviljona ostala dobro očuvana i gotovo nenarušena dogradnjama i adaptacijama. U razaranjima tokom Drugog svetskog rata, kao i pod naletima širenja i transformacija Beograda, nestali su stanovi u Drinčićevoj, Vojvode Mišića i stanovi u Tabanovačkoj ulici, tako da su paviljoni u Humskoj preostali kao jedini primer kompozicije s racionalizovanom arhitekturom. Pored toga, ime i delo Branka Maksimovića ulazi u skup najznačajnijih, pre svega urbanista i mislilaca, a potom i arhitekata koji su stvarali i u međuratnom i u periodu posle Drugog svetskog rata. Drugi predlog odnosi se na stanove u Sarajevskoj ulici broj 39-41, koje je podigla firma 'Ignjat Bajloni i sinovi', a koji se unutar ove kategorije stambenih objekata izdvajaju po tome što čine jedinstven, dobro očuvan i veliki kompleks. Adaptacije koje su izvedene na poslednjoj zgradi u kompleksu (visine P 1) relativno su male i nisu narušile ukupnost svedočanstva. Istovremeno, ovaj kompleks govori o Bajlonijevima kao o društveno odgovornim poslovnim ljudima koji su bili svesni obaveze i dužnosti prema svojim zaposlenima. U isto vreme, članovi porodice Bajloni bili su pripadnici državnog vrha, srpskog i beogradskog političkog, finansijskog i društvenog miljea. Kompleks u Sarajevskoj pokazuje visoku svest investitora-poslodavaca o potrebi da se onima koji su siromašniji obezbede dostojni uslovi života i stanovanja. Ovaj kompleks je jedan od ozbiljnih dokaza da se i u beogradskim uslovima moglo mnogo toga učiniti na polju radničkog stanovanja kada je za to postojao pravi društveni senzibilitet. Kompleks stanova u Sarajevskoj predstavlja raritetni primerak ovog tipa arhitektonskog stvaralaštva. Po svojim arhitektonskim odlikama, relativno je blizak modernoj arhitekturi tog vremena u Beogradu i bez obzira na to što ga je potpisala za nas danas relativno nepoznata firma 'Turner i Vagner', formalni oblik te arhitekture ne razlikuje se bitno od drugih objekata koji se danas štite. Neke od skorašnjih popravki unutar kompleksa - kao što su najjednostavnije održavanje i dovođenje fasade u uredno stanje s vrlo jednostavnim kolorističkim intervencijama, a koje su očigledno uradili današnji stanari u desnom krilu zgrade P 2, u broju 41, ulaz 4 - otkrivaju ispod sloja nebrige i propadanja nagomilanih vremenom jednu sasvim primerenu 'predmodernu' arhitekturu. Bajlonijevi stanovi su svedočanstvo o društveno-ekonomskim odlikama stambene kulture tog vremena, strukturi stanova i njihovog opremanja. U tom smislu, ovaj primer nikako ni danas ne gubi na svojoj aktuelnosti.
