摘要：As a result of diversification of tourism, new concepts such as military tourism, war tourism and sorrow tourism have appeared in recent years. People started to be curious about the wars that occurred with various reasons and their battlefields in any area during the course of history and accordingly their demand to visit those places initiated the war tourism activity. In this context, academic studies have been made on areas such as Gallipoli and Troy National parks in terms of military tourism and within this scope there are potential areas to be evaluated in Erzurum too. In this study, the aim is to introduce, preserve, present the tourism potential of battlefields used in independence war and especially 1877-1878 Ottoman Russian War (93 war) and related castles, bastions, arsenals, monuments, museum, historical gates and martyrs’ cemetery and evaluate them in terms of tourism. In this direction, after related literature search was made evaluations were made in light of the data as a result of terrain observations and interviews. As a result of these findings, it was determined that majority of destinations having military tourism value in Erzurum and surroundings were destroyed, that transportation options are problematic, that their recognition are very low and that they are not evaluated in terms of tourism. For this reason, studies should be conducted in order to take aforementioned historical source values under protection as soon as possible and they should be redounded to tourism. ÖzetTurizmin çeşitlendirilmesiyle birlikte son yıllarda savaş alanları, savaş turizmi, askeri turizm ve hüzün turizmi gibi yeni bir turizm kavramı ortaya çıkmıştır. Herhangi bir sahada tarih boyunca çeşitli nedenlerle meydana gelen savaşlar ve bunların gerçekleştiği yerler günümüzde ulusal ve uluslararası düzeyde turistik açıdan merak edilen veya ziyaret edilmek istenen yerlerden biri haline gelmesi savaş turizmi hareketliliğini başlatmıştır. Bu kapsamda ülkemizde Gelibolu ve Troya tarihi milli parkları gibi alanların savaş alanları turizmi açısından değerlendirilmesine yönelik akademik çalışmalar yapılmış olup, bu çerçevede Erzurum şehrinde de değerlendirebilecek potansiyel alanlar bulunmaktadır. Bu çalışmada, Kurtuluş Savaşı ve özellikle de 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı (93 harbi) süresince savaşın gerçekleştiği alanlar ile bu sahada bulunan kale, tabyalar, cephanelikler, anıtlar, müze, tarihi kapılar ve şehitliklerin askeri turizmi potansiyelinin ortaya konulması, tanıtılması, korunması ve turizm açısından değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Bu doğrultuda ilgili literatür taraması yapıldıktan sonra arazi gözlemleri sonucunda elde edilen veriler ışığında değerlendirmeler yapılmıştır. Bulgular neticesinde Erzurum şehri ve yakın çevresindeki askeri turizmi değeri taşıyan destinasyonların pek çoğunun tahrip edildiği, ulaşım imkanlarının sorunlu olduğu, tanınırlıkların çok az olduğu ve turizm açısından değerlendirilmediği saptanmıştır. Bu nedenle söz konusu tarihsel kaynak değerlerinin bir an önce koruma altına alınıp, turizme kazandırılması yönünde çalışmalar yapılmalıdır.
